Πώς να αντιμετωπίσω το θυμό του παιδιού μου;
«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο.
Αλλά το να θυμώνει κανείς με το σωστό άτομο,
Στο σωστό βαθμό και τη σωστή στιγμή,
Για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο,
Αυτό δεν είναι εύκολο»
Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, το οποίο είναι σημαντικό να εκφράζεται, όπως άλλωστε όλα τα συναισθήματα. Συχνά πέφτουμε στην παγίδα να θεωρούμε απαγορευτικό τον θυμό του παιδιού και να αντιδρούμε με αμηχανία απέναντι σε αυτόν, ή με απελπισία λέγοντας «γιατί κλαις» ή «γιατί φωνάζεις» ή «σταμάτα να κάνεις έτσι», σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιώντας χαρακτηρισμούς για το ίδιο το παιδί ή την συμπεριφορά του, με στόχο να καταστείλουν την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
Το αποτέλεσμα είναι το παιδί να μαθαίνει ότι «δεν είναι σωστό» να θυμώνει και έτσι να καταπιέζει τα συναισθήματα του, να μην μαθαίνει τρόπους να τα διαχειριστεί και να εκφράζει το θυμό του με κοινωνικά μη αποδεκτούς τρόπους, π.χ. κλαίει, ουρλιάζει, κλοτσάει, χτυπάει, τραβάει αντικείμενα από άλλους και δεν συνεργάζεται.
Συχνά ο θυμός είναι η άμυνα σε ένα άλλο βαθύτερο αρνητικό συναίσθημα όπως: φόβο, πόνο, απογοήτευση, αδικία, ζήλεια, ντροπή, ματαίωση. Το άτομο νιώθει ότι απειλείται και αντιδρά με θυμό.
Ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο (ηλικία) του παιδιού θυμώνει για διαφορετικούς λόγους.
Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας είναι αναμενόμενο να αντιδρούν έντονα με εκρήξεις θυμού καθώς δεν έχουν αναπτύξει ακόμη λεκτικά μέσα επικοινωνίας. Ωστόσο, καθώς αναπτύσσεται το άτομο είναι σημαντικό να μπορεί να αντιληφθεί το βαθύτερο συναίσθημα που εκφράζει ο θυμός του να το διαχειριστεί και να το επικοινωνήσει.
Το βρέφος εκφράζει τον θυμό του κλαίγοντας, κυρίως όταν δεν ικανοποιηθεί μία ανάγκη του. Αργότερα, μετά το πρώτο έτος της ζωής, το παιδί εκδηλώνει εκρήξεις θυμού, ως αντίδραση σε ματαιώσεις που βιώνει, όπως το να μην πραγματοποιηθεί μια επιθυμία του.
Από την ηλικία των 2-3 ετών και έπειτα, τα γνωστά «terrible twos», οι εκρήξεις θυμού είναι πιο συχνές και αφορούν την φυσιολογική διαδικασία αυτονόμησης του παιδιού. Το παιδί στην προσπάθεια του να αυτονομηθεί, θέλει να ασκήσει μεγαλύτερο έλεγχο στο περιβάλλον του, με αποτέλεσμα να δοκιμάζει τα όρια, να είναι πιο προκλητικό και πιο αντιδραστικό. Ας μην ξεχνάμε ότι αγαπημένες λέξεις αυτής της ηλικίας είναι το «όχι» και «μόνος/η μου». Όταν επιθυμεί ένα αντικείμενο και δεν του το δίνουμε ή όταν ένα άλλο παιδί του παίρνει ένα παιχνίδι που κρατάει στα χέρια και εμείς του λέμε «όχι τώρα», αυτό καταλαβαίνει «ποτέ». Είναι δύσκολο να κατανοήσει ότι η επιθυμία του θα καλυφθεί, αλλά κάποια άλλη στιγμή. Σε αυτή την φάση, η επιθετικότητα στρέφεται προς τους άλλους, πρόσωπα και αντικείμενα του περιβάλλοντος που του στερούν το αντικείμενο.
Τα παιδιά σχολικής ηλικίας θυμώνουν όταν βιώνουν ντροπή που δεν κατάφεραν κάτι, αδικία όταν παίζουν και κάποιος δεν ακολουθεί τους κανόνες ή τους κατηγορούν χωρίς λόγο, πόνο ή φόβο ότι δεν τους επιλέγουν.
Συχνά οι γονείς νιώθουν ότι τα παιδιά τους συμπεριφέρονται επίτηδες με αυτό τον τρόπο, σαν να προσπαθούν να τους προκαλέσουν, να γίνονται χειριστικά ή ακόμη και σαν να θέλουν να τους θυμώσουν.
Πώς αντιμετωπίζουμε όμως εμείς τις εκρήξεις θυμού του παιδιού και πως μπορούμε να το διευκολύνουμε να εκφράσει τα συναισθήματα του;
Να αναγνωρίσουμε ως γονείς, ότι ο θυμός των παιδιών δεν είναι προσωπικό θέμα, και δεν εκδηλώνει απαραίτητα μια προκλητική ή χειριστική συμπεριφορά. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η δυσκολία του παιδιού να διαχειριστεί την ματαίωση και να βρει έναν λειτουργικό τρόπο να διοχετεύσει την επιθετικότητα του.
Να θέτουμε όρια στο τι επιτρέπεται και τι όχι. Να είμαστε σταθεροί και συνεπείς σε αυτά που λέμε. Αν για παράδειγμα το παιδί αρχίζει να κλαίει και να φωνάζει επειδή δεν του παίρνουμε παγωτό, τότε εμείς πρέπει να μείνουμε σταθεροί σε αυτό που έχουμε πει, και όχι να του πάρουμε το παγωτό επειδή νιώθουμε ότι έχουμε γίνει ρεζίλι! Έτσι το παιδί αντιλαμβάνεται την συνέπεια όσων λέμε και δεν προσπαθεί να μας επιβληθεί με αυτό τον τρόπο. Σε αυτές τις στιγμές, είναι σημαντικό να παραμένουμε ψύχραιμοι, να διατηρούμε τον ενήλικο ρόλο μας.
Να βοηθήσουμε το παιδί να αναγνωρίσει το θυμό του και το βαθύτερο συναίσθημα που μπορεί να εκφράζει με αυτό τον τρόπο. Εξηγώντας του ότι φαίνεσαι θυμωμένος/η, δείχνοντας ποια είναι αυτά τα σημάδια στο σώμα και τη συμπεριφορά, π.χ. μιλάς δυνατά, χτυπάς, κλαις, φαίνεσαι πολύ θυμωμένος/ η.
Να μην πανικοβαλλόμαστε, ή να αναιρούμε αυτό το οποίο λέμε, όταν λέει «είσαι κακή μαμά, ή σε μισώ», Θα πρέπει να το βοηθήσουμε να κατανοήσει ότι παρότι είμαστε αυστηρή μαζί του, του θέτουμε έναν περιορισμό ή έχουμε θυμώσει γνωρίζουμε καλύτερα από εκείνο τι είναι προς όφελος του και με αυτό τον τρόπο το προστατεύουμε.
Να αποφεύγουμε την βία είτε λεκτική είτε σωματική.
Να προσπαθήσουμε εμείς πρώτα να διαχειριστούμε τον τρόπο που εκφράζουμε τον θυμό μας. Η δική μας συμπεριφορά θα λειτουργήσει ως μοντέλο για το παιδί στο πώς να διαχειρίζεται και να αντιδρά σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Αν δεν μπορούμε να είμαστε ψύχραιμοι καλύτερα να αποσυρθούμε για λίγα λεπτά ώστε να ανακτήσουμε τον έλεγχο.
Αποφεύγουμε να ρωτάμε «γιατί κλαις ή γιατί θυμώνεις»; Σε πολλές περιπτώσεις τους είναι αδύνατο να αναγνωρίσουν το «γιατί». Καλύτερα ρωτήστε το παιδί σας τι θα ήθελε; ή πιο συγκεκριμένα αν γνωρίζετε τι έχει προκαλέσει αυτή την αντίδραση πείτε του «θυμώνεις που σου πήρε το παιχνίδι χωρίς να σε ρωτήσει.
Αν το παιδί επιμένει να εκφράζει το θυμό του με πολύ αρνητικούς τρόπους όπως να μας χτυπάει, μπορούμε να του πούμε «ότι μπορείς να είσαι θυμωμένος όμως, όταν χτυπάς τους άλλους πονάνε, και αυτό δεν μπορείς να το κάνεις». Μεγάλη σημασία σε αυτή την περίπτωση έχει ο τρόπος που το λέμε στο παιδί, πρέπει να είμαστε σαφής, με αυστηρό τόνο και κάθετοι ώστε να είναι κατανοητό ότι δεν επιτρέπεται για κανέναν λόγω αυτή η συμπεριφορά.
Να συζητήσουμε με το παιδί όταν είναι ήρεμο, «τι θα το βοηθούσε να εκτονώσει την ένταση που νιώθει όταν είναι θυμωμένο». Θα μπορούσε για παράδειγμα να πάρει βαθιές ανάσες, να μετρήσει μέχρι το 10, να χτυπήσει το μαξιλάρι του ή να το σφίξει δυνατά, να σκίσει ένα χαρτί, να απομακρυνθεί για λίγο.
Να το απομακρύνουμε και να παραμείνουμε μαζί του ως να ηρεμήσει χωρίς να προσπαθούμε να εξηγήσουμε ή να νουθετήσουμε. Αφού ηρεμήσει μπορούμε να συζητήσουμε μαζί του και να του δώσουμε εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς. Για παράδειγμα «Τι άλλο θα μπορούσες να κάνεις όταν σου πειράζει ο αδελφός σου τα πράγματά, αντί να τον χτυπάς;».
Εάν ωστόσο νιώθουμε ότι το παιδί μας είναι «συνέχεια θυμωμένο», δυσκολεύεται να κοινωνικοποιηθεί, έχει συχνές εκρήξεις θυμού ή εάν έχουν συμβεί στρεσογόνα γεγονότα όπου το παιδί δυσκολεύεται να τα διαχειριστεί, τότε μπορεί να συμβάλουν άλλοι παράγοντες που θα πρέπει να αξιολογηθούν.
